Инфектолозите кажуваа терапија која не постои никаде во светот, тоа е давање по еден, два или три антибиотика. Премногу благо се одеше со приватните субјекти во борбата против Ковид. можеше многу подобро стручно тело да се направи да направеше барем протокол со кои лекови да ги лекуваме пациентите на цела територија на Македонија. Не може секој како ќе му текне да лекува. Можеше да има таков протокол и контрола на лекувањето, кој кога да оди во Болница. Тоа се тие работи, ако ви е Комисијата половина директори поставени партиски, каде е тука струката. Едното и другото не оди. Се губи.
Автор: Горан Лефков
СКУП: Професоре Пановски, како микробиолог и професор на Медицинскиот Факултет вие сте еден од најповиканите за отценка на состојбите околу борбата со Ковид. Колку се снајдовме во борбата против вирусот?
Пановски: Имаше разни периоди. Јас лани ова време реков дека бев горд како нашата власт и Министерството за здравство, иако не бев ни тогаш, ниту сега вклучен, се справува со пандемијата, на почетокот, кога се воведоа мерки. Потоа мислам дека се одеше престрого, април, мај, Велигден и така на многу мал број на случаи, празни ни беа болниците. Меѓутоа тоа што се гледаше во Европа, тоа беше мала критика што сум ја дал тој период. За да во мај месец се сруши се како кула од карти, 25 мај беше кога се се отпушти. Сите мерки што се правеа заради политиката на претстојните избори, верските празници, незнам што, се се растури и одеднаш летото можевме многу полесно да го поминеме, јас тука осетив дека комисијата и министерот почнаа да ја слушаат политиката, а не обратно. Требаше тие да си тераат по науката, а Владата да ги одбива. И тоа трае до ден денес. Што ќе се договорат политичарите претходно, тоа Комисијата (за заразни болести) ќе го предложи, без разлика од здравствен аспект, колку тоа изгледало нелогично. Така се случи тој втор пик кадешто немаше рестрикции, а требаше да има, и се случи третиот пик каде рестрикциите, апсолутно закаснија. Можеа да се спасат животи.
Вториот голем проблем и разочарување се вакцините. Има многу за критика, меѓутоа еден дел уште во јуни мислам дека, бидејќи работам во лабораторија ги знам цените на ПЦР тесовите, требаше да се овозможи да приватните лаборатории, бидејќи јавните не можеа да го постигнат, и денеска е прашање дали може да го постигнат, како што е дозволено да се прави крвна слика со упат од матичен, требаше приватните ординации по цена од 1.850 денари, колку што работиме ние во Институтот да работат приватните лаборатории со многу солидна заработувачка. Значи Фондот да префрла пари. Нема да ги префрла секој ден како што плаќаме, меѓутоа како и за сите јавни установи да се направи договор, тие прикаски дека тој договор не можел да се направи, до ден денес не држат. Мислам дека премногу благо се одеше со приватните организации. Можеа посолидарно да работат, особено тој хотел Ибис што се отвори таму. Кој практично никогаш не се пушти и имаше случаи да се рекламираат работи кои не се остварија.
СКУП: Колку носењето на маски помагаше против Ковид?
Пановски: Носењето маски секаде, мислам дека е голема грешка. Добри беа мерките на 23 април лани. Власта се однесува како сите проблеми да сме ги решиле, и сега одиме во детали. А тоа се дека ние нема да даваме вакцини на помлади од 60 години. Да не се случило нешто. По 50 луѓе ти умираат дневно, и се прашуваме дали нешто ќе се случело од вакцината. Ти со вакцината ќе спасиш многу луѓе.
СКУП: Како ја отценувате организираноста за вакцинирање?
Пановски: Тоа кога одеа во Србија, да не се отворат рампите, да им се помогне побрзо да стигнат. За нив исто важеше полициски час. Мене лично ми беше срам.
СКУП: Како е организиран системот за Изолација на позитивните?
Пановски: Сега ги стават во изолација три месеци. Вие ако сте прележале во ноември, имате антитела, ако кажете дека дома има некој позитивен, вие ќе одите во изолација. Така се случи во здравствени установи, луѓе кои се имунизирани да одат во изолација. Бидејќи по три месеци се појавувала реинфекција. Таа се јавува многу, многу ретко. Како што многу, многу ретко се јавува проблем со Астра Зенека вакцината. Значи тие работи може да ги прават земји кои ги решиле сите проблеми. Носење на маска на ливада, ги бараат жариштата да ги спречат. Ние сме далеку од тоа.
СКУП: Како се одвиваше лекувањето на пациентите? Зошто немаме протоколи за лекување од Ковид?
Пановски: Не се реагираше на труењето, масовното труење на луѓето со лекови, пред се антибиотици, непотребно, нестручно, несвојствено на протокол и со многу медикаменти. Значи никаква реакција немаше. Јас сам ја намалив употребата на антибиотици за 70%. Меѓутоа и сегашната употреба е непотребна. Да не кажам дека јавно се кажува дека докторите препишуваат двојни токсични дози на лекот сумамед. Кои се недозволени. И дека симптомите што ги добиваат не знаат дали се од Ковид или не. И ни една установа Ниту Комора, ни Министерство, ниту Фармацевтска комора, ни Лекарска, ни Македонско лекарско друштво ни Фонд за здравствено осигурување каде без потреба се трошат нашите пари таму, нема никаква реакција, дури направија истрага зошто се дале податоците од Фондот за потрошувачка на антибиотици заборавајќи дека тие се јавни податоци и дека јас сум претседател на Комисија за рационална примена на антибиотици, кога сакам можам да ги добијам.
Не се направи протокол на матичните доктори напишано на црно, бело, вака ќе ги лечите. По овој пат ќе ги лечите пациентите. Оставени беа сами да лутаат уплашени, а често пати супспецијалистите, инфектолозите им кажуваа терапија која не постои никаде во светот, тоа е давање по еден, два или три антибиотика на мирна вирусна инфекција.
СКУП: Зошто не се донесоа вакцините во Макединија, за да не одат 20.000 граѓани за Србија?
Пановски: Се работи за една од наједноставните интервенции во медицината. Мислам на самата апликација на вакцината. Поважно е да се направи анкетата. Тука анкетата би ја направиле матичните лекари. Пред да го испратат пациентот. На пунктот за вакцинација се прави уште една анкета, а самата апликација, може вас тројца да ве научиме да аплицирата. Така и се правеше и во Изреал. По 200.000 луѓе дневно, сигурно не вакцинираат 200.000 сестри. И сега замислете, одат 20.000 луѓе, и не им дозволувате како луѓе да напуштат, туку мора да стануваат во 5, да брзаат. Па дали некој направил статистика, колку Ковид се донесе од Србија, покрај вакцините. Ако го гледате тоа што се случуваше на Белградското сајмиште, каде што се беше затворено. Луѓето мораа да носат пиење и јадење со себе, отишле 5-6.000 автомобили и автобуси, а доволно било да се донесе една кутија или две тука и да тоа се спроведе тука. Ако можело да се спроведе. Нели со Фајзер имаше проблем и тн.
Тоа само на Балканот може да се случи таква небулоза. Ако сакаа да ги дадат вакцините, веројатно можело со договор да бидат донесени тука. Тука не ги критикувам Србите, апсолутно, тие направија се што можеа, си добија поени благодарение на нив, јас лично сум вакциниран. Јас сум вакциниран со тие што Вучиќ ги донесе 8.000 вакцини.
И ова сега дека треба пак да одат за втора доза, во Србија, 10-15.000 луѓе за Астра зенека зошто ние не вакцинираме, тоа е сосема негрижа за се. Значи мене не ми е гајле, таму што ти ќе добиеш тромбоза, тука да не добиеш. Можеа многу елегантно да кажат: Ќе продолжиме ние елегантно да не ја даваме под 60 години, демек голем избор имаме па сега нема да ја даваме Астра Зенека, меѓутоа, тие што ја примиле првата доза, и немале никакви несакани последици, ќе дозволиме овде со наша вакцина, или српските ако ни ги дадат, а рекоа дека ќе ни ги дадат, да ја примаат втората доза. Не и тоа не се прави. Македонија во два дена ќе ја прима втората доза за тие што се вакцинираа во Србија.
Замислете сега треба уште еднаш конвои да одат за Србија пак.
Дури кога имаше проблеми со документацијата за Фајзер, чекавме еден месец. Ако вакцините не можат да ја поминат границата, а ние смееме да се вакцинираме таму. Јас би се договорил со Србите, да ни отстапат едно место во Бујанопвац, ќе заминеа нашите здравствени работници таму, со наши сестри и ќе се извакцинираа. Не гледам проблем во тоа.
СКУП: Колку чинат вакцините?
Пановски: Цените се тајни, но Астра Зенека е далеку најефтината вакцина. Преку сила да е 5 долари една доза. Спутник, колку што знам јас е 10 долари, Фајзер е 20, кинеските беа скапи, меѓутоа беа единствени што нашата земја можеше во декември да ги набави, можеби и руските. Кинеските од тоа што сум информиран, одеа и до 45 долари од доза. Но ако сакаме во декември, Сега цените на вакцините се паднати.
Вакцините Фајзер, САД ќе ги чинат 13,5 милијарди долари. Што е смешна сума, за САД. Затворање на економиите на пример, само Мелбурн во Австралија го чинеа 90 милијарди долари, а Вухан, првото затворање на градот чинеше од 300 до 400 милијарди долари.
СКУП: Зошто не добивме помош од ЕУ?
Пановски: Најголем скандал испадна, кога збориме за пари. Се можеше, а можевме да потрошиме 30 милиони, а сме потрошиле 7, слободно можеше сите тестови да се работат во приватни лаборатории, без пари до еден. Сите тестови можеше да се работат без пари. Дури можеше и лекувањето во приватните болници да се плати дел од Фондот и да останат пари. Тие викаат сме штеделе. Значи 30 милиони евра ќе добиеше Македонија од тој европски фонд. Не доби ништо. Што им било, или не знаење, неспособност или сакале да им свршат работа на приватните болници. Да можат да си работат по какви сакаат цени и да не чекаат по 6 месеци, фондот да им исплати. Ние знаеме како исплаќа Фондот. Што е мотивот кога се ќе беше бесплатно.
СКУП: Доволни ли се тие пари во Фондот за здравство да се заштити населението од Ковид?
Пановски: Врз основа на тој пакет што е стар, според овој начин со кој се заштитувавме досега се доволни тиа пари. Јас кога бев директор на ФЗО, од 2003 до 2006 година, започнавме со буџет од 220 милиони евра, и завршивме на 270 милиони. Ако сега имаме два пати поголем буџет, би требало да е двојно подобро. А не гледаме дека е подобро. Се зависи од начинот и организацијата на работа. Кога ги споменав лековите, ако рационално и разумно се препишуваа, ние само од тие лекови ќе имавме 2-3 милиони евра добивка и немаше да има штетни поседици кои треба да ги лекуваме. Одличен потег беше зголемувањето на парите и платите на здравствените работници бидејќи, потешко ќе беше да одговорат ако не беа зголемени навреме. Повеќе од половина од буџетот на ФЗО оди за плати. Може сосема солидно да се работи со тие пари ако се каже што на пациентот му следува а што не му следува. Кога ќе кажете дека се му следува. Таков е нашиот пакет, пропаганден , сите права ги имате, а на терен не можете да ги остварите, се јавува хаосот.
Тешко е да се сфати трошењето во здравството. Секоја година расте. Јас кога бев имаше 9.000 луѓе на инсулин. По три години кога си отидов имаше 20.000. Ш то повеќе откривате луѓе што им треба инсулин, што подобро работите, поуспешно, имате повеќе трошоци. Ова сега што ни се случува за жал е лошото работење. Вие ако имате 4.500- 5.000 умрени тоа е лошо. Тие 5.000 престануваат да трошат и може утре ќе кажете дека не сте потрошиле многу. Меѓутоа не може здравството да се мери само во пари. Треба да се мери во успешност и ние во лекување и справување со Ковид сме неуспешни. Во смисла дека имаме многу постковид синдроми и многу голема смртност односно се движиме од трето до десето место сега се качуваме бидејќи е пик во светот. По смртни случаи.
СКУП: Колку Министерството за здравство потфрли во борбата против Ковид?
Пановски: Медицинскиот Факултет беше скоро заборавен во оваа работа. Дали сте слушнале друг епидемиолог освен Даниловски, кој е во пензија, а ги има уште 8 професори кои ништо не работат. А можеа да работат, а моше да им се понуди да прават анкети и тн. Барем за институтот за епидемиологија при медицинскиот факултет. Институтот за медицинска биохемија, Институтот за имунобиологија, сами се ангажираа, сами најдоа проекти и сами почнаа да прават тестови на антитела. Кои сега граѓаните треба да ги плаќаат и тоа најквалитетни серолошки тестови. Нити се делови од некоја Комисија нити се прашани. Да го прашат институтот за Имунобиологија, значи тие се тие што ќе кажат имунитетот трае 9 или 12 месеци, а не три месеци како што кажуваат од Министерството или Институт за јавно здравје. Ние како институт сме 12 микробиолози, јас работам како слободен стрелец. Кои професори, кои доценти, таму сум јас највозрасен, ни требаше многу време и напори да отвориме Ковид центар и да работиме Ковид дијагностика бидејќи, ни кажаа вие сте друга установа, прајте си тендери, набавете и тн.
Тој огромен потенцијал што го има Медицинскиот Факултет да се искористи. Дури инфектолозите кои ги слушаме не се наставници, не се главните стручњаци. Не се оние што работеле со респираторни инфекции. Тие како да ги нема. Дали не се ангажирани, дали не сакаат да зборат јас не знам, меѓутоа можеше многу подобро стручно тело да се направи да направеше барем протокол со кои лекови да ги лекуваме пациентите на цела територија на Македонија. Не може секој како ќе му текне да лекува. Можеше да има таков протокол и контрола на лекувањето, кој кога да оди во Болница. Тоа се тие работи, ако ви е Комисијата половина директори поставени партиски, каде е тука струката. Едното и другото не оди. Се губи.
СКУП: Колку стручни лица имаме поставено во институциите компетентни за борба против респираторни инфекции?
Пановски: Јавното здравје се состои од епидемиолози, специјалисти по хигиена, специјалисти по медицина на трудот, микробиолози па има во микробиолози, вирусолози, бактериолози и тн, и тие цел живот, тоа го работат. Тие се тие служби. Такви се и во Центрите на Јавно здравје. Сметајќи дека превентивата до појавувањето на Ковидот е така небитна работа не била промовирана, ние сега се афирмиравме, студентите ако нема каде да одат, ај прати го таму нека биде епидемиолог или нешто микробиолог, сите да одат на хирургија и тн, тие установи најмногу настрадаа во партиското делење на местата бидејќи таму викаа, кој сака може да биде, бидејќи институтот за јавно здравје најглавната установа не ја води некој професор, стручњак и тн од таа област што цел живот го посветил на тоа, туку со години го водат други струки кои не се од тука. Во случајов хирурзи. Супер си се луѓето, ама не е тоа нивна струка. Тоа е како хирушките клиники да ги води некој епидемиолог, микробиолог и да биде шеф на стручниот колегиум, треба да ги знае кои операции. Истото се случува и во Инстоитутот и Центрите каде се поставуваат партиски луѓе дури и во време на пандемија. Додека политиката не ги тргне канџите од здравството, особено од Универзитетските клиники, нема напредок во здравството. Не може во болницата 8 Септември на 250 доктори, вие им носите луѓе од надвор. Но може тоа. Не е тоа принудна управа. Од 250 доктори кои го изградиле тоа, живееле за таа болница ги навредува тоа. На Медицински Факултет, раководителите на Институтите, ги избираме со тајно гласање. И ништо не фали.
