Обемот на Нелегалните финансиски текови (НФТ) во Северна Македонија, Албанија и Косово е голем и дека тие се овозможени преку голем број структурни одлики на земјите од регионот: нивната поврзаност; нивните големи неформални економии со удел од 30–40% во сите три земји; и целокупната слабост на државата, државните институции и демократските култури.
Ова се наведува во најновиот извештај на организацијата „Глобал Инишијатив“ (ГИ), со седиште во Виена, со наслов „ НЕЛЕГАЛНИ ФИНАНСИСКИ ТЕКОВИ ВО АЛБАНИЈА, КОСОВО И СЕВЕРНА МАКЕДОНИЈА – Клучни причинители и моментални трендови“.
Географски, се вели во извештајот, регионот долго време служел како влезна рута меѓу Азија и Европа за лекови, мигранти и голем број на трговски стоки.
„И покрај техничкиот напредок постигнат во согласност со рамките против перење пари и за спречување финансирање тероризам (ППП/СФТ), како и унапредувањето на мерките за борба против корупцијата и транспарентноста, системските карактеристики го поткопуваат реалниот напредок и резултатите“.
Според извештајот, „Постои остар контраст помеѓу опсегот на можности во криминалната економија и легитимната економија“. „Во регион каде просечната месечна плата е помеѓу 400 и 600 евра месечно, а невработеноста кај младите надминува 20%, транзитната трговија со трговија на дрога се проценува дека вреди повеќе од половина милијарда евра секоја година само во Албанија. Со оглед на контекстот опишан во претходната точка, недозволената економија веројатно нуди поголеми можности за егзистенција од легалната економија“.
ГИ оценува дека она што ги овозможува НФТ е хроничното ниво на корупција и поткуп, што се провлекува низ секое ниво на државните структури, почнувајќи од трансакциски поткуп до корупција од големи размери во јавните набавки.
„Враќањето пари (по добиена зделка) се смета за привилегија што доаѓа со функцијата, а оние што имаат јаки политички врски уживаат привилегиран пристап до профитабилни индустрии и политичка заштита за своите интереси“.
„Со оглед на распространетато чувство на неказнивост во државата, обичните граѓани немаат голема мотивација да се придржуваат кон владеењето на правото. Неодамнешните проценки на меѓународните тела укажуваат на тоа дека владите во регионот активно преземаат чекори за да го намалат надзорот од независни институции, да ги еродираат спрегите и кочниците и да ги намалат напорите за транспарентност и отчетност. Ова подразбира и напад врз независните медиуми и стеснување на просторот за граѓанското општество“, се вели во извештајот.
Политичкото финансирање на партиите, според документот, е особено болна точка во установите за борба против НФТ и пошироките развојни агенди, и ретките се примерите што докажуваат за делотворно регулирање. „Иако има номинални ограничувања на приватните придонеси, тие слабо се надгледуваат и лесно се заобиколуваат. Покрај анегдотските извештаи за „црните актовки“ предадени на политички функционери, разни сознанија откриваат финансиска манипулација со организираниот криминал и други домашни и странски актери во политичкиот живот на сите три земји. Лесно е да се претпостави дека политичките фигури со тајни поддржувачи се секако помалку отчетни пред своите избирачи“.
Во сите три земји, ГИ вели дека многу трансакции се одвиваат во готово. Дури и мултимилионски готовински плаќања во евра за луксузни станови се сметаат за нормални.
„Ова ја отсликува неформалната природа на економијата, но исто така е и средство со кое поединците и корпорациите можат да ги избегнат или намалат своите даночни оптоварувања. Ова наметнува значителни ограничувања на мерките ППП/СФТ и другите регулативи со цел да се обезбеди интегритет на финансискиот систем. Бидејќи не може да се следи нивното потекло, готовинските трансакции остануваат надвор од радарот на формалниот финансиски систем. Ова е огромна придобивка за оние кои сакаат да перат криминални пари, како домашно така и транснационално. Обемот на непријавени прекугранични трансфери на готовина се проценува дека е голем – во неодамнешни заплени биле откриени лица кои превезувале повеќе од 1 милион евра во кеш во приватни автомобили – но спречувањето на шверцот со пари е, наводно, е ниско на листата со приоритети за службениците на прогонот и граничните контроли“, се вели во извештајот.
Перењето пари, според ГИ, се врши на секакви начини, особено во секторот недвижнини. „Започнува со финансирање на нова станбена или комерцијална градба, продолжува со финансирање на договори за градба и потценување на вредноста на трудот во градежништвото, и продолжува со продажба на готовите згради. Воочено е соучешништво во овие форми на нелегална активност на сите точки на синџирот, вклучувајќи ги изведувачите, агентите за недвижнини, нотарите, адвокатите и банкарите“.
Според ГИ, две од трите земји опфатени со овој извештај ги исполниле одредниците потребни за да се продолжи со пристапувањето кон ЕУ. „Ова е важно достигнување. Сепак, поблиското испитување – особено на степенот на успешен прогон – ги открива недостатоците на овие технички инструменти. За да се направи вистинско влијание во решавањето на НФТ, ќе се бара намалување на неформалноста, прекин на нормализацијата на корупцијата и клиентелизмот, и демонтирање на заштитните мрежи на врвот на политичкиот систем“.
Целиот извештај можете да го прочитате ТУКА.
